«Είμαι ο Zappa. Δεν έχετε τίποτα καλύτερο να κάνετε απόψε ;» Του Γιάννη Αλεξίου

«Είμαι ο Zappa. Δεν έχετε τίποτα καλύτερο να κάνετε απόψε ;»

Του Γιάννη Αλεξίου

 Έκανε τρία sold-out ο Frank Zappa στις «Νύχτες Πρεμιέρας» με την Γαλλο-Γερμανική ταινία του Τόρστεν Σέτε «Eat That Question : Frank Zappa In His Own Words» (Βγάλε τον Σκασμό : Ο Φράνκ Ζάππα με δικά του λόγια) ! Κάτι που εν ζωή δεν θα φανταζόταν ποτέ ο ίδιος ο ιδιοφυής καλλιτέχνης, που καταγόταν από ένα ελληνόφωνη κωμόπολη Παρτίνικο της Σικελίας. Ο πατέρας του ήταν Ελληνο-Ιταλός με καταγωγή από τον πατέρα του την Ήπειρο. Είναι η πρώτη ταινία για τον Zappa. Ευτυχώς στάθηκα τυχερός καθώς είδα την τελευταία προβολή αγοράζοντας κυριολεκτικά το τελευταίο εισιτήριο, αν και ζήτησα δύο, από το ταμείο του Odeon Opera την προηγουμένη μέρα στις 6.30 το απόγευμα.  Ο Ζάππα είχε ανέκαθεν ένα επιλεκτικό και πιστό κοινό στην Ελλάδα, χωρίς να είναι ευρέως αποδεκτός από την ροκ κοινότητα, λόγω της ιδιαίτερης μουσικής του που δεν είναι εύπεπτη και ψυχαγωγική, αν και ό ίδιος πάντα δήλωνε διασκεδαστής. Κυρίαρχη στην μουσική του η πολιτική σάτιρα.

Ο Frank Zappa ήταν πάντα το εισιτήριο για να μπεις μέσα σε πιο ψαγμένες παρέες, με ανοιχτό μυαλό, χωρίς συντηρητισμούς που τις διέκριναν επαναστατικές και φιλοσοφημένες ιδέες, που κι αυτές δεν ήταν αποδεκτές από το σύνολο των μουσικόφιλων. Για πολλούς όσοι άκουγαν Zappa ήταν περίεργοι καθώς τους διέκρινε το σουρεαλιστικό στοιχείο και συνήθως η απόσταση και η αντιπάθειά τους για την πολιτική. Θυμάμαι τον μεγαλύτερο της παρέας, ένας ψηλός και μαυροντυμένος με μουσάκι «ζαπικό» που είχε διαδώσει το έργο και την προσωπικότητα του Zappa είχε συμπεριφορά περάν των όποιων ευπρεπών κανόνων. Σε μια στιγμή ρώτησε μια κοπελίτσα αν θέλει τσίχλα, βάζοντας ταυτόχρονα το χέρι του στο τσεπάκι του πουκαμίσου του και εκείνη όταν ανταποκρίθηκε θετικά της έφτυσε την τσίχλα που μασούσε στα μούτρα ! Κάπως έτσι ήταν και ο ίδιος ο Zappa που αποδεικνύονταν «σκληρό καρύδι» και απρόβλεπτος για τους δημοσιογράφους που του έπαιρναν συνέντευξη. Ο ίδιος έλεγε ότι «από τα πιο ανώμαλα πράγματα που υπάρχουν είναι να δίνεις συνεντεύξεις. Δύο κλικ πριν την ιερά εξέταση…». Συνήθως ήταν άπιαστος και οι απαντήσεις του ήταν κοφτερές και ευθείες που τις περισσότερες φορές κόμπλαραν τους δημοσιογράφους που επιχειρούσαν να προσεγγίσουν το μυαλό του χωρίς να βρίσκουν εκείνη την κλειδαρότρυπα για να εισχωρήσουν μέσα, προκαλώντας το γέλιο του ακροατηρίου. Ώσπου κάποια στιγμή τον αποκαλούσαν αναρχικό, όταν τους έβγαζε νοκ-άουτ καθώς αποκάλυπτε με ευρηματικό τρόπο την αποστροφή του για τα παραδοσιακά πράγματα για τα οποία ερωτούνταν. «Κάνω μουσική σάτιρα και είμαι διασκεδαστής» τους απαντούσε για το πώς τοποθετούσε τον εαυτό του στην μουσική του. Σε μια στιγμή πριν αρχίσει η συζήτησή σε ένα τηλεοπτικό σταθμό αιφνιδίασε τους πάντες λέγοντας ; «Είμαι ο Zappa. Δεν έχετε τίποτα καλύτερο να κάνετε απόψε ;».

Η αποφοίτησή του από το γυμνάσιο το 1958 έγινε κάπως βιαστικά : «Πήρα το απολυτήριο μου με 20 μονάδες λιγότερες απ’ ότι χρειαζόταν, μόνο και μόνο επειδή βιάζονταν να με ξεφορτωθούν. Με είχαν διώξει τόσες φορές που είχαν βαρεθεί πια. Έτσι προτίμησαν να με αφήσουν έξω, αντί να με κρατήσουν μέσα. Θεωρητικά δεν θα έπρεπε να πάρω απολυτήριο, αλλά είχα κάτσει σχολείο, όσα χρόνια χρειάζονταν…».

Η καλλιτεχνική του καριέρα του ξεκίνησε κάπως περίεργα καθώς αν και έγινε ιδιοκτήτης ενός στούντιο ηχογραφήσεων, παράλληλα διακινούσε πορνοταινίες στις οποίες πρωταγωνιστούσε ο ίδιος ! Όμως έπεσε στην παγίδα της αστυνομίας και συνελήφθη με την 19χρονη φίλη του Lorraine Beltcher. Ο Frank επειδή «μετανόησε» και «βοήθησε» την αστυνομία την γλύτωσε μ ‘ ένα μικρό πρόστιμο, αλλά η φίλη του φυλακίστηκε.

Όλα αυτά τα διαβάζαμε και τα λέγαμε στόμα με στόμα στις παιδικές παρέες, μας γαργαλούσαν το μυαλό και κάναμε γούστο που ο τύπος αυτός, του οποίου η μουσική του μας έκανε ένα κλικ παραπάνω από άλλους rock μουσικούς και συγκροτήματα που χορεύαμε στα πάρτι και ακούγαμε στο ραδιόφωνο, έκανε τρελά πράγματα που δεν συνάδουν με την έγκριση του οικογενειακού περίγυρου. Σε μια συναυλία του κι ενώ ο κόσμος ζητούσε να βγει στην σκηνή, εκείνος καθόταν σε ένα τραπεζάκι στην είσοδο και κάπνιζε παρατηρώντας τον κοινό του. Οι μύθοι πολλοί, ένας εξ αυτών έλεγε ότι έφαγε κόπρανα στην σκηνή στη διάρκεια μιας συναυλίας του. Όλα αυτά είναι ένα δυνατό κομμάτι στη ζωή του, το οποίο παρακάμπτεται στην ταινία, όπως περιέργως η πρώτη και επαναστατική περίοδος του με τους Mothers και το θρυλικό πρώτο άλμπουμ του, το «Freak Out» (1966) που περιέχει τραγούδια με πολιτικά σχόλια, αποστροφής στο πολιτικό σύστημα όπως το  «Who Are The Brain Police?» (Ποια είναι η αστυνομία του μυαλού ;), «Help, I’m A Rock» ή το «Hungry Freaks Daddy» που ανοίγει το δίσκο και συστήνει τους Mothers : «Μίστερ Αμέρικα, προσπέρασε τα σχολεία σου που δεν διδάσκουν, Μίστερ Αμέρικα προσπέρασε τα μυαλά που δε μπορείς ν’αγγίξεις, Μίστερ Αμέρικα, προσπάθησε να κρύψεις το κενό που έχεις μέσα σου, Μα θ’ αποκαλύψεις πως όσα ψέματα κι αν πεις, όσα βρώμικα τεχνάσματα κι αν δοκιμάσεις, Δεν θα μπορέσεις να εμποδίσεις το φουσκωμένο κύμα των Πεινασμένων φρικιών, μπαμπά…» . Το «Freak Out» πούλησε μόλις 30.000 αντίτυπα, αρκετά όμως για να συνεχίσει τη δισκογραφία του στην Verve. Οι Mothers τότε εγκατέλειψαν το Λος Άντζελες και εγκαταστάθηκαν στη Νέα Υόρκη. Οι δίσκοι του Zappa άρχισαν να έχουν εμπορική επιτυχία στα 70ς. Ωστόσο η έκφραση freak out έμεινε έως σήμερα παρακινώντας για απόδραση από τις κοινωνικά στερεότυπα. Εξ αρχής ο Zappa και το συγκρότημά του ταυτίστηκαν με την αισχρότητα Η πολυαναμενόμενη ταινία – πορτραίτο του, πιάνει τον Zappa στη δισκογραφία του από το τέταρτο και πιο πετυχημένο εμπορικά έως τότε άλμπουμ του, το «We’re Only In It For The Money» (1968), όπου χλευάζει την μουσική βιομηχανία και σατιρίζει την χίπικη ιδεολογία με τον καυστικό τρόπο του που ήδη είχε γίνει γνωστός, σε ένα μουσικό κλίμα παρωδίας των 50ς. Είναι η εποχή του συγκροτήματός του, των Mothers Of Invention (Οι Μητέρες της Επινόησης), μια παρέας εξαιρετικών μουσικών που είχαν μπει στο νόημα της μουσικής του και την απέδιδαν έτσι ώστε ο Zappa να βγάζει το πηγαίο ταλέντο του, το οποίο πυροδότησε κατά τα άλλα η κλασσική μουσική.

Όπως αφηγείται στην ταινία ο Zappa άκουσε στο γυμνάσιο τον Έντγκαρ Βαρέζε στο έργο του για κρουστά «Ionisation», αλλά και την «Ιεροτελεστία της Άνοιξης» του Ίγκορ Στραβίνσκι, δύο επιδραστικοί συνθέτες στη ζωή και στο έργο του, ιδιαίτερα όταν έπιασε την κλασσική μουσική στην οποία αφιερώθηκε περισσότερο στα τελευταία χρόνια της ζωής του. Κάποια στιγμή μάλιστα για πρώτη φορά το Albert Hall είχε τόσες πολλές κρατήσεις θέσεων, 5.000 συνολικά, για την συναυλία του Zappa με την Βασιλική Φιλαρμονική Ορχήστρα ! Το πρώτο μεροκάματό του σαν μουσικός το έκανε μόλις στα 15 του χρόνια, ως ντράμερ, παίζοντας κατσαρόλες και μπόγνκος ! Ωστόσο η πρώτη τέχνη που άγγιξε ήταν η ζωγραφική καθώς μικρός ζωγράφιζε συνήθως δολάρια ! Ενώ σαν μουσικός τα πρώτα του κομμάτια τα συνέθεσε σε ηλικία 21-22 ετών επηρεασμένος από τα παιδικά του ακούσματα στο ύφος του rock’n’roll, του rhythm’n’blues και του doo-wop των 50ς.

Σε μια από τις πρώτες εμφανίσεις του σε τηλεοπτικά σόου, του Steve Allen, παρουσίασε το έργο του Ορχήστρα για Ποδήλατο, βγαίνοντας με δύο ανάποδα ποδήλατα στην σκηνή και πίσω από το παραβάν αποκάλυψε ολόκληρη κλασσική ορχήστρα που τον συνόδευσε στους ήχους από τις ακτίνες του ποδηλάτου ! Η πλάκα ήταν ότι ο παρουσιαστής τον ρώτησε «πόσο καιρό παίζει το όργανο ;» κι ενώ το κοινό στο στούντιο γελούσε, εκείνος αποκρίθηκε σοβαρά «δύο βδομάδες !». Με έντονο το σουρεαλιστικό στοιχείο σε όλη την καριέρα του και χωρίς ήρωες προχώρησε σε μια αυτόνομη μουσική πορεία, χωρίς μιμήσεις και κάποια στιγμή έφτιαξε τη δική του δισκογραφική εταιρία κυκλοφορώντας αρχικά το καταπληκτικό διπλό δίσκο «Sheik Yerbouti», το 1979. Ο Zappa ήταν επίσης σπουδαίος κιθαρίστας κάτι που δεν προβλήθηκε αρκετά μέσα στο μουσικό του έργο, αλλά ο ίδιος έβγαλε το απωθημένο του με ένα ινστρουμένταλ τριπλό δίσκο «Shut Up’n Play Yer Guitar» (1981).

Ο Zappa αυτό που έκανε δεν το θεωρούσε δουλειά και ονειρευόταν να μην δουλεύει ! Δήλωνε «πάντα φρικιό, ποτέ χίπης». Επίσης απεχθανόταν τα ναρκωτικά «έχω καπνίσει καμιά δεκαριά μπάφους μέσα σε 9 χρόνια και όσες φορές το έκανα δεν διαπίστωσα καμιά νοηματική διάταση. Το πιο σκληρό από τα ναρκωτικά που έχω παίρνω σε περιοδείες είναι η πενικιλίνη γιατί κολλάω βλεννόρροια..!».

                                                   Zappa και πολιτική

 Όσο για τις κατά καιρούς πολιτικές τοποθετήσεις του ή κινήσεις του, που ίσως διχάζουν το φανατικό κοινό του, έχουν, κατά τη γνώμη μου, την ίδια χαώδη υποκίνηση όπως και η μουσική του, αλλά και η εκκεντρικότητα του ως καλλιτέχνης. Ήταν ελεύθερο πνεύμα. Σε καμία περίπτωση αριστερός ή κομμουνιστής. Αλλά σίγουρα μεταξύ αναρχισμού και αριστεράς με το δικό του τρόπο. Ένας ελεύθερα σκεπτόμενος άνθρωπος πέρα από στα στενά κομματικά όρια, όπως τα ξέρουμε. Πολεμήθηκε από την Αμερική με διάφορους τρόπους, όπως δικαστήρια, καταδίκες και διάδοση του έργου του. Μεγάλωσε σε δεξιά οικογένεια, αλλά ο ίδιος πολέμησε τον συντηρητισμό της Αμερικής και ήταν αντίθετος σε ότι αδικία ένοιωθε. Υπήρξε στενός φίλος του Βάτσλαβ Χάβελ, του πολιτικού, συγγραφέα και δραματουργού, του τελευταίου προέδρου της Τσεχοσλοβακίας και πρώτου προέδρου της Τσεχίας.  Ο Frank Zappa ήταν άθεος, απεχθανόταν την πολιτική γενικότερα και τα συνδικάτα τα οποία τα στολίζει με την υπέρτατη βρισιά, αν πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν ότι πίστευε δεν υπήρχαν κακές γλώσσες και αυτό ήταν ένα τέχνασμα της θρησκείας για να δημιουργεί ενοχές στους πιστούς και να τους διαχειρίζεται. Ότι και να ήταν άφησε εποχή !

                                      Το Ελληνικό Fan Club του Frank Zappa

Εδώ και περίπου 2,5 χρόνια ο Frank Zappa έχει αποκτήσει το δικό του Fan Club στην Ελλάδα, το οποίο βρίσκεται στην οδό Βρυάντος 33, σε ένα υπόγειο στην Άνω Κυψέλη ! Λειτουργεί στο πλαίσιο της δραστηριότητας της μη κερδοσκοπικής εταιρίας Mellifera για το περιβάλλον την κοινωνία και τις τέχνες, που ίδρυσαν ο Νίκος Αγόρτσας – ένα φεγγάρι κιθαρίστας του Παύλου Σιδηρόπουλου – και της Μαρίας Χωριανοπούλου. Το fan club του Zappa έχει δώσει τιμητικές βραβεύσεις στους Κορνήλιο Διαμαντόπουλο, Γιώργο Χαρωνίτη, Δημήτρη Πολύτιμου, Γιώργου Μακρή και Δημήτρη Πουλικάκου στη διάρκεια του Vinyl Is Back, για τη προσφορά τους στη διάδοση του έργου του Frank Zappa.